Dachnowski Jan Karol (ok. 1590, † po 1654), poeta i heraldyk. Urodził się w Sokalu lub na obszarze parafii sokalskiej jako syn Floriana h. Ślepowron. W półr. zim. 1608/9 zapisał się na Uniw. Jag., z początkiem r. 1611 został bakałarzem nauk wyzwol. i jako taki wykładał w lecie 1611 i w zimie 1611/12 (o kalendarzu gregoriańskim) oraz brał udział w dysputach, lecz w lecie 1612 zaniechał tych zajęć. W l. 1616–20 przebywał w Wielkopolsce, potem był pisarzem miejskim: w r. 1620 w Chełmży na Pomorzu, 1625 do pocz. 1627 w Olkuszu, od 24 VII 1632 do 1639 wzgl. 1641 w Poznaniu, od 1643 do 1654 mieszkał w Chełmnie lub w ziemi chełmińskiej. Są ślady, że jeszcze przed mianowaniem go pisarzem miejskim, co najmniej od kwietnia 1632, był D. zajęty w magistracie w Poznaniu. Spuścizna D-go wcale obfita, z której zapewne niejedno zaginęło, sięga od r. 1616 do 1654. W rękopisie zostały 2 jego herbarze: Herby szlacheckie w ziemiach pruskich, napisane ok. r. 1620 (dziś w Bibl. Kórnickiej) i Poczet możnego rycerstwa polskiego, ok. 1634, do którego wydrukowano kartę tytuł. 1640 (Bibl. Z. Pusłowskiego). Do uniwersyteckich zainteresowań nawiązywało Iudicium Astropoliticum ad AD 1640 embolismalem (Leszno). Reszta to utwory wierszowane, głównie panegiryki weselne i pogrzebowe. Do pierwszych należą: Epithalamium dla Rokoszewskiego (1616), Thalamodia dla Krzywkowskiego (1620), Thalamodia dla A. Zapolskiego (1625), Lubomiłe rytmy (1627), Philomachia Cupidynowa (1627), Philantropia (1631), Dulce Sodalitium (1651, dla pary mieszczańskiej z Torunia) i Filomela Świętojańska (1654) itd. Do drugich zaliczyć trzeba: Łzy żałobne (1616), Rytmy żałobne (1616), Chorągiew wiecznej sławy (1643) itd. Przypisywane mu »Smutne threny« (1614) są utworem W. Chlebowskiego. Osobny dział stanowią utwory religijne: Dialog o cudownym Narodzeniu Syna Bożego (P. 1621) i Żywa historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu (Kr. 1631). Spór o autorstwo »Symfonii Anielskich« sprowadza się właściwie do sprawy, kto napisał wiersz »Do czytelnika«, pod którym w wyd. z 1631 podpisany jest Dachnowski, w wyd. z r. 1630 i 1642 Jan Żabczyc, kolega D-go; same kolędy są częścią dawniejsze, częścią i Żabczyca i D-go, wiersz wspomniany raczej Żabczyca. D. zabierał także głos w poezji politycznej: Złota wolność Korony Polskiej (1630), pod kryptonimem Perypetasmatowicza: Trąba na rozproszonych (1648), zaginiona Chorągiew królewska z białym orłem (1648), i nieznany prócz tytułu Bęben spod chorągwi nowego pana (zapewne 1648). Prócz tego wydał ponownie »Żonę wyćwiczoną«, przypisywaną A. Prowanie, oraz »Nowe lekarstwo w Polsce tabak dla starych pijanicow«. Widoczne w twórczości wierszopisarskiej przerwy 1616–20 i 1631–40 wypełniła zapewne praca heraldyczna. D. nie odznaczał się wielką pomysłowością (znać to już na tytułach jego panegiryków), podpatrywał sposoby tworzenia J. Kochanowskiego, Szymonowicza i in., nie mówiąc już o wzorach klasycznych; przyozdabiał swe utwory nowymi, nie zawsze udatnymi konceptami poezji barokowej (willaneska w Lubomiłych rytmach, tzw. echo w późniejszych panegirykach).

Juszyński H., Dykcjonarz, I 56–8; Wiszniewski M., Hist. lit., VI 498–500, VII 146, 171, IX 467–8; Maciejowski A., W. Piśmiennictwo, III 613–8; Faleński F., Treny Jana Kochanowskiego, W. 1867, 40; Brodnicki A., Wstęp do wyd. »Symfonii Anielskich«, Kr. 1913, 3–6; Windakiewicz St., Teatr ludowy w dawnej Polsce. R. W. Filol. PAU XXXVI 20–1; Warschauer A., Die Stadtsschreiber v. Posen u. ihre Chronik, »Zeitschrift d. hist. Gesellschaft f. P. Posen« III 445, 450; Piszczkowski M., O »Symfoniach Anielskich«, »Ruch Literacki« 1934, 13–18 i Pisma Jana Żabczyca, Lw. 1937, 3–4, 79, 85–7; Piekosiński F., Herold polski, 1897, XIII–XXI; tenże, J. K. Dachnowskiego »Sumariusz herbarza szlachty prusko-polskiej«, »Wiadomości Numizm.-Archeol.« 1900, IV 215–41, 283–95, 337–346, 387–90, 425–31, 470–84; odczyt A. Wojtkowskiego wygłoszony w Tow. Miłośników m. Poznania w lutym 1938 (w rkp.).– Rkp. B. Jag. 232, s. 112–5; 252, s. 148; 261; Krzyżanowski J., U kolebki pastorałek, »Ruch literacki« 1935; Życzyński H., Dachnowski-Żabczyc, »Pamiętnik Lubelski« III (1938), 391. Dalsze wskazówki bibliograficzne u Estr. i Korbuta.             

Wincenty Ogrodziński